kontrola izvora energije centralno je pitanje u kontroli svijeta

O Afagnistanu i njegovom susjedstvu – iz druge vizure

Umberine Syed

Francuski dnevni list Le Mond (od 13. decembra 2001.), tvrdi da se Hamid Karzai, sadašnji premijer afganistanske vlade, jednom prilikom obratio «UNOCAL-u», naftnoj kompaniji sa sjedištem u Sjedinjenim Americkim državama.
Džon Mareska, potpredsjednik UNOCAL-a, korporacije za medunarodne odnose opisuje taj energetski koncern kao: “jednu od, u svijetu vodecih kompanija za energetske resurse i razvojne projekte. Naše aktivnosti su fokusirane na tri glavna regiona – Azija, južna Amerika i Meksicki zaljev. U Aziji i Meksickom zaljevu mi smo glavni proizvodac nafte i zemnog plina.”

UNOCAL (prijašnji naziv: Union Oil Company of California) potpisao je 1995. godine ugovor o izvozu osam milijardi dolara vrijednosti prirodnog gasa cjevovodom koji bi vodio od Turkmenistana preko Afganistana do Pakistana.
U svom izlaganju 12. februara 1998. godine pred Podkomitetom za Aziju i Pacifik, koji je u nadležnosti Doma za medunarodne odnose Sjedinjenih Americkih Država, Mareska je kazao kako: ”Predvideni centralnoazijski naftni cjevovod “CentGas” (Central Asia Oil Pipeline) ne može poceti sa izgradnjom dok se u projekat ne ukljuci medunarodno priznata vlada Afganistana.”

Mareska je naglasio potrebu za “više cjevovodnih maršruta kojima bi proticali centralnoazijska nafta i plin” kao i potrebu za americkom “podrškom medunarodnim i regionalnim pokušajima da se postigne uravnoteženo i trajno politicko prisustvo unutar Rusije, drugih novonastalih nezavisnih država i Afganistana.”
Medunarodna industrija proizvodnje i prerade nafte u kaspijskom centralnoazijskom regionu nastala je prije 100 godina otkricem tamošnjih nalazišta nafte. U godinama pod sovjetskom upravom znalo se za postojanje resursa nafte i zemnog gasa, ali su oni samo djelomice i neznatno razvijani i izgradivani.

Mareska je imao razumijevanja za razvijanje regije, pošto su rezerve zemnog gasa i nafte u Centralnoj Aziji bile kontrolisane od strane Rusije, a vlada predsjednika Džordža Buša željela je to u potpunosti izmijeniti.
Interesi familije Buš i onih iz njihovog bliskog kruga usko su povezani sa naftom. Potpredsjednik Cejni (Dick Cheney) je sve do kraja 2000. godine bio predsjednik Halliburton kompanije koja obezbjeduje usluge i repromaterijal za naftnu industriju. Direktor Nacionalnog vjeca sigurnosti, Kondoleza Rajs (Condoleezza Rice), je u periodu izmedu 1991. i 2000. godine bila menadžer Ševrone (Chevron), korporacije koja je prisutna u Kazahstanu - “Novom Kuvajtu” – koji ima ogromne naftne i rezerve zemnog gasa. Sekretari za trgovinu i energiju, Donald Evans i Stenli Abraham radili su za kompaniju “Tom Brown Inc”, drugi naftni gigant.

Kaspijski region posjeduje ogromne neiskorištene rezerve hidrokarbona, ciji se veliki dio nalazi u samom bazenu Kaspijskog mora. Dokazane su rezerve prirodnog gasa unutar Azerbejdžana, Uzbekistana, Turkmenistana i Kazahstana koje, po procjeni strucnjaka iznose više od 236 triliona kubicnih stopa. Ukupne rezerve nafte u regionu mogu dosegnuti cifru vecu od 60 milijardi barela nafte – što je dovoljno da podmiri potrebe Evrope za naftom za period od 11 godina. Neke procjene dostižu i 200 milijardi barela.
Godine 1995. u regionu se proizvodilo samo 870.000 barela dnevno (44 miliona tona godišnje). Do 2010. godine Zapadne kompanije bi proizvodnju mogle povecati na 4.5 miliona barela dnevno – povecanje koje bi znacilo peterostruko uvecanje za samo 15 godina. Ako se takav trend nastavi, region bi davao 5 procenata sveukupne svjetske proizvodnje nafte, i skoro 20 procenata naftne proizvodnje medu zemljama koje nisu clanice OPEC-a.
Države Centralne Azije nisu clanice OPEC-a i iskorištavanje njihove nafte je isto kao iskorištavanje nesindikalnih proizvoda, jer se proizvodi koje proizvode nesindikalne kompanije mogu dobiti veoma jeftino.
Sjedinjene Americke Države svjesne su da je kontrola nad izvorima energije centralno pitanje u kontrolisanju svijeta. SAD uvoze samo sedam procenata energenata iz regiona Bliskog Istoka, ali se drže tog regiona s ciljem da kontrolišu energetske izvore Evrope i Japana.

Kolumnista kanadskog dnevnog lista “The Toronto Sun”, Erik Margolis kaže, da prema procjenama CIA-e, kada Kina i Indija dostignu nivo iskorištavanja energije Južne Koreje po glavi stanovnika, u periodu od 30 godina, njihova udružena potražnja za naftom bit ce 120 miliona barela dnevno. Danas je ukupna svjetska potrošnja 60-70 miliona barela dnevno. Ukratko kazano, vodece sile ce biti uhvacene u svirepo nadmetanje za oskudnom naftom, untar Perzijskog zaljeva i Centralne Azije koji ce biti fokus tog rivalstva.
Centralnoazijski naftni proizvodaci su okruženi. Njihovo energetsko blago mora biti izvoženo kroz duge cjevovode. Nadmetanje o potencijalnim putevima cjevovoda postalo je ekvivalentno geopoliticko pitanje onome iz predvecerja Prvog svjetskog rata, kada su se velike sile nadmetale u izgradnji strateških željeznickih linija, rivalstvo koje je potpomoglo izbijanju svjetskog rata.

Mareska je Domu kazao da maršruta kroz Afganistan izgleda kao najbolja opcija, uz neznatane tehnicke prepreke. To je najkraci put ka moru i posjeduje prilicno pogodno zemljište za postavljanje cjevovoda. Put krozu Afganistan bi centralnoazijsku naftu približio azijskim tržištima a bio bi i najjeftiniji u smislu transporta nafte.
UNOCAL, kazao je on, predvida uspostavu konzorcijuma Centralnoazijskog naftovoda (Central Asian Oil Pipeline Consortium), koji bi postao integralni dio regionalnog naftovodnog sistema koji ce iskoristiti i sakupljati naftu iz postojece naftovodne infrastrukture u Turkmenistanu, Uzbekistanu, Kazahstanu i Rusiji. Naftovod vrijedan 2,5 milijarde dolara, 1.040 milja dug i precnika 42 inca – s predvidenim kapacitetom protoka od 1 milion barela dnevno –otpocinjao bi u blizini grada Cardzuza, u sjevernom Turkmenistanu, i protezao bi se jugoistocno kroz Afganistan ka izvoznom terminalu koji bi bio sagraden na pakistanskoj obali Arapskog mora. Samo oko 440 milja naftovoda bi prolazilo kroz teritoriju Afganistana.

UNOCAL je u bliskim vezama sa turskom kompanijom Koc Holding A.S., za koju se šire glasine da je u vezi sa Izraelom, u konkurentskom snabdijevanju gasom turskog tržišta kroz planirani “Evroazija” cjevovod za transport prirodnog gasa, kojim bi se gas transportovao direktno iz Turkmenistana, preko još uvijek nerazgranicenog Kaspijskog mora, kroz Azerbejdžan i Džordžiju do Turske.
Interesantno je, unatoc svim negativnostima koje su prišivene talibanima, posebice u pogledu njihovog postupanja sa ženama, da su oni takoder lobirali Vašington. Da bi izgladili svoj imidž u SAD-u, oni su cak angažovali americkog eksperta za odnose sa javnošcu, Lejlu Helms, koja je u porodicnoj vezi sa Ricardom Helmsom, bivšim direktorom CIA-e i bivšim americkim ambasadorom u Teheranu.

Lejla Helms dovela je Sajeda Rahmetullaha Hašimija, savjetnika Mula Muhammeda Omara u Vašington u martu 2001. godine, nakon što su talibani uništili kipove Bude u Bamidjanu. Prema Margolisu, Hašimi se sreo sa vodecim ljudima CIA-e i sa ljudima iz Ureda za obavještavanje i istraživanje pri Stejt Departmentu.
Žan Šarl Brisar i Gijom Daski, dvojica francuskih obavještajnih analiticara u svojoj knjizi 'Bin Laden, La Verite Interdite' (“Bin Laden, zabranjena istina”) opisuju gospodicu Helms kao svojevrsnu Mata Hari.
Francuski analiticari tvrde da je glavni cilj SAD-a u Afganistanu, tada pod talibanskim režimom, bio da se dobije pristup naftnim i rezervama prirodnog gasa u Centralnoj Aziji. Oni potvrduju da su SAD do augusta prošle godine smatrale talibanski režim “izvorom stabilnosti u Centralnoj Aziji koji bi omogucio izgradnju naftovoda kroz Centralnu Aziju,” od bogatih naftnih polja Turkmenistana, Uzbekistana i Kazahstana, preko Afganistana i Pakistana do Indijskog okeana.

Prema toj knjizi, Bušova administracija otpocela je pregovore s talibanima odmah nakon što je došla na vlast u februaru. Prenosi se da je predstavnicima talibana receno: “ili cete prihvatiti ponudu da dobijete zlato ili cete dobiti bombe.”
Diplomate SAD-a i talibana srele su se nekoliko puta u Vašingtonu, Berlinu i Islamabadu. Posljednji sastanak americkih i talibanskih predstavnika održan je 2. augusta 2001. godine, pet sedmica prije napada na Njujork i Vašington, smatraju analiticari. Tom prililkom Kristina Roka, direktor za centralnoazijska pitanja pri Stejt Departmentu se u Islamabadu susrela sa talibanskim ambasadorom u Pakistanu, Abdul Salamom Zaeefom. Roka je prije bila optuživana za kontakte sa gerilskim grupama radeci za CIA-u, kada je osamdesetih godina nadgledala dostavu “stinger” raketa afganistanskim mudžahidima. Ne treba pri tome zaboraviti da je Stejt Department pozdravio preuzimanje vlasti u Afganistanu od strane talibana 1996. godine, pet mjeseci nakon što je pomocnik državnog sekretara SAD-a upozorio da ce “ekonomske prilike biti propuštene” ako se ne obnovi politicka stabilnost u Afganistanu.

Centralnoazijski region, premda bogat resursima, okružen je kopnom i njegovi energetski resursi mogu jedino biti iskorišteni pomocu cjevovoda koji moraju prolaziti kroz nekoliko država. Cjevovodi mogu biti sigurni jedino ako su režimi u državama koje proizvode energiju i kroz koje ce cjevovodi prolaziti u potpunosti pokorni Americi.
Konzorcijum kaspijskog cjevovoda, ili skraceno – CPC, planira da izgradi cjevovod zapadno od sjevernog Kaspijskog mora do Novorosiska, ruske luke na Crnom moru, nafta iz ovog naftovoda bi tankerima bila transportovana kroz Bosfor do Sredozemnog mora i od njega ka svjetskim tržištima.

Azerbejdžanska medunarodna operativna kompanija (Azerbaijan International Operating Company - AIOC), konzorcijum sastavljen od 11 stranih naftnih kompanija, ukljucujuci i cetiri americke – (Unocal, Amoco, Exxon i Pennzoil) – pomaže druge projekte. Oni ce slijediti jedan ili oba puta zapadno od mjesta Baku. Jedna linija ce praviti ugao ka sjeveru preko sjevernog Kavkaza ka luci Novorosisk. Druga ce ici preko Gruzije i proširit ce se na otpremni terminal u luci Supsa na Crnom moru.

Druga linija ce možda biti proširena zapadno i južno preko Turske do mediteranske luke Džejhan. Bilo kako bilo, cak ako oba cjevovoda budu izgradena, oni nece biti dovoljnog kapaciteta da transportuju naftu koja se u buducnosti ocekuje da potekne iz regiona, niti ce biti u mogucnosti da je dopremi do ciljanih tržišta.
Rješenje: Moraju biti izgradeni drugi cjevovodi – cjevovod južno od centralne Azije ka Indijskom okeanu. Moguca maršruta ka jugu, kroz Iran, iskljucena je za americke kompanije zbog propisa o ekonomskim sankcijama SAD-a prema Iranu, a mnogo važniji razlog je cionisticki lobi u Vašingtonu.
Razumljivo, Iran je od 1989. napravio intrige u Afgaistanu da bi naciju održao u neredu, tako sprecavajuci svog rivala Pakistan da izgradi vlastiti dugopotraživani cjevovod Termez-Karaci. Zbog toga se i spore Afganistan i Pakistan.

SAD i Pakistan dugo su cekalli da izgrade cjevovode koji ce voditi ka jugu, od Termeza u Uzbekistanu do Kabula u Afganistanu, te niže prema pakistanskim lukama u Karaciju i Guadaru koje leže na Arapskom moru. Naftaši tu maršrutu nazivaju “Novim putem svile”, asocirajuci na Put svile koji je korišten za izvoz kineskih bogatstava. Ali, to zahtijeva stabilan zapadno orijentisani Afganistan.
Dakako, jedna od misterija tzv. “rata protiv terorizma” je da ni rijec nije napisana o Turkmenistanu, državi koja ima 300 milja dugu granicu sa Afganistanom, kao da ona i ne postoji. Turkmenistan zauzima položaj u vidu široke trake koja se proteže širom sjeverne granice Irana, dodirujuci Kaspijsko more na zapadu i Afganistan na istoku. UNOCAL je uložio mnogo vremena i novca u izgradnju cjevovoda koji bi eksploatisao naftu i prirodni gas iz Kaspijskog mora i preko Turkmenistana i kroz južni Afganistan, doveo u pakistanske luke na Arapskom moru.
Što se tice Moskve, ona je podržavala Sjevernu alijansu od 1990. godine i dodatno je naoružala tenkovima, oklopnim vozilima, artiljerijom, helikopterima i kamionima, nakon 11. septembra. Putin je stavio na uslugu Alijansi šefa ruskog Generalštaba i zamjenika direktora KGB-a.

Tokom sukoba na Balkanu 1999. godine, visokorangirani Kvašnin, koji se dokopao Prištinskog aerodroma, tako osiguravajuci stalno rusko prisustvo na Kosovu, odigrao je ponovo svoju igru. Unatoc bjesu Vašingtona i Islamabada, Kvašnin je na juriš uveo Sjevernu alijansu u Kabul, direktno prekoracujuci Bušovu zapovijest.
Rusi su ponovo stekli utjecaj u Afganistanu, sveteci se tako za poraz koji su im nanijele Sjedinjene Americke Države 1980. godine, te uredno matirali Bušovu administraciju, šaljuci joj time poruku da, unatoc svojoj visokotehnološkoj vojnoj moci, malo razumiju stanje u Afganistanu – piše Margolis. Sjedinjene Americke Države nametnule su savezništvo Karzaiju, medutim generali Muhammed Fahim i Rašid Dostum, obojica veliki pobornici starog komunistickog režima sa uskim vezama sa KGB-om, drže stvari odbrane. Da li je zbog tog poteza, koji je odigrao i dobio Putin protiv Bušove administracije, koja je bila toliko zauzeta pokušajima da razjedini Afganistan u potrazi za Usamom bin Ladinom, Amerika propustila primijetiti da Rusi, u bliskom savezništvu sa Indijom i Iranom, preuzimaju kontrolu nad polovicom zemlje.

Držanje po strani tokom ruske kampanje u Ceceniji moglo bi biti cjena koju je Buš platio Rusiji da bi osigurao neke od navedenih ciljeva. Sukladno tome, rusko uvodenje reda u Ceceniji pomoci ce da cjevovodi budu izgradeni od sjevernog Kaspijskog mora do Novorosiska, ruske luke na Crnom moru.
Trenutno, slaba je vjerovatnoca da ce Rusija apsorbirati nove velike kolicine “strane” nafte, a jednako je mala vjerovatnoca da ce biti i znacajno tržište energije u narednom desetljecu, zbog toga što joj nedostaju kapaciteti da tu energiju prenese i dostavi do drugih tržišta. Bolje joj je da se nada da ce dobiti komad kolaca omogucujuci da jedan dio cjevovoda prode kroz njenu teritoriju.