lekcija uspjeha i propasti

U prirodi islamskog vjerovanja je da ima prosvjetiteljske uticaje na one koji ga prihvate. Od Magriba do Sumatre, širenje Islama prouzrokovalo je impresivne duhovne, ekonomske i politicke promjene. U Africi, kroz i s onu stranu Sahare muslimanski karavani nosili su poruku tewhida. Prema istoku milioni pripadnika lutajucih plemena izmedu Kavkaza i Kineskog zida koji su govorili turski prihvatili su Islam i duboko uticali na sudbine zemalja i naroda, uspostavljajuci neke od najvecih dinastija za koje je svijet ikada znao. Flote muslimanskih trgovackih brodova prenosili bi robu i druga dobra preko Indijskog okeana do Jave, Malaja i Filipina.

Medutim, ono što se desilo u Španiji je bilo jedinstveno jer je znacajno uticalo i na kulturu koja je našla sebi mjesto u Novom svijetu. Osvajanje Španije kao posljednji veliki pohod Umajadske dinastije dogodilo se 711. god. Mada pod vodstvom arapskog namjesnika u Sjevernoj Africi Musaa ibn Nusajra, stvarna sila napada je bila u potpunosti berberska, u rukama velikog muslimanskog ratnika Tarika ibn Zijada (Gibraltar ili Džebelu - Tarik brdo Tarik je nazvano po njemu). Berberi su bili strastveni i ponosni starosjedilacki sjeverno africki narod, koji su primili Islam.

Složna napadacka sila ušla je u razjedinjenu naciju kojom je vladala ugnjetavacka aristokracija Vizigota. Ovakvo stanje olakšalo je muslimansko napredovanje. Toledo je pao bez skoro ikakvog suprostavljanja. Kordoba je zauzeta uz pomoc španskih pastira koji su pokazali osvajacima rupu na gradskom zidu. Padom Sevilje 716. godine pohod osvajanja Španije bio je završen. Narednih 770 godina u Španiji je postojalo islamsko društvo, u velikom dijelu ovog perioda donoseci prosperitet mnogim gradovima i provincijama u Španiji.

Medutim, muslimanski uspjesi u Španiji se nisu svidjeli katolickoj crkvi koja je medu domicilnim katolickim življem provocirala netrpeljivost prema muslimanima i njihovoj kulturi i vladarima.

Za one koji nisu bili upleteni u katolicko obracunavajucku kontra - ofanzivu protiv Islama, život u El-Andalusu je bio ugodan. Dok je ostatak Evrope, bio duboko u barbarskim uslovima sjeverno od Pirineja, gradani Kordobe uživali su javne cesme i osvijetljene ulice. Pola miliona stanovnika klanjalo je u 3.000 džamija, imalo na raspolaganju 300 hamama i uživalo toleranciju izmedu muslimana i kršcana. Kordoba, Granada i Sevilja dicili su se poznatim institucijama za visoku naobrazbu gdje se poducavalo pravu, književnosti, matematici, medicini, astronomiji, historiji i geografiji. Naucnici na univerzitetima sjeverno od Pirineja borili su se za ocuvanje arapskih manuskripta iz Španije. Musliman iz Španije, Ibn Rušd, poznat na Zapadu kao Averoes, postao je jedan od najpoštovanijih mislilaca srednjovjekovne Evrope. Drugi Španjolac poznati muslimanski ucenjak Ibn Hazm, je u mladosti napisao knjigu o duhovnoj ljubavi, što je imalo odjeka u mnogim srednjovijekovnim romansama. El Andalus je inspirisao pjesnike širom Evrope koristeci rimovane strofe koje su uveli španski muslimanski pjesnici. Ucenje je bilo visoko cijenjeno tako da je dobro opremljena biblioteka bila simbol bogatog covjeka.

Tada dominantna muslimanska kultura je uveliko ostavila traga na španske kršcane. Usvojili su muslimansku književnost i muziku i imitirali ih tako blisko da su cak preuzeli osnivanje harema. Biskup Alvaro komentariše takvo stanje stvari: "Moji kršcani su opcarani pjesmama i romansama Arapa. Proucavaju djela muhammedanskih teologa i filozofa, ne s namjerom da im se suprotstave nego da dostignu preciznost i elegantnost arapsko stila. Gdje se danas može naci svecenik da cita latinske komentare o svetim knjigama. Sramota, mladi kršcani, koji su najsumnjicaviji po pitanju svog talenta ne posjeduju nikakvo znanje o književnom arapskom. Revno išcitavaju i proucavaju arapske knjige. Oni pune citave biblioteke u i posvuda pjevaju hvale arapskoj usmenoj tradiciji" Alvaro i svecenici poput njega smatrali su bilo kakav kompromis sa Islamom pobjedom Antikrista. Radili su neprestano protiv muslimanske države. Poslije 11. stoljeca kršcansko osvajanje Španije pocelo se ostvarivati nakon što je provincija za provincijom padala u ruke katolicke princeze. Unutrašnja slabost, razdori i netrpeljivost su stvari koje su oslabile muslimansku poziciju stoljecima prije i koje su sada španski osvajaci iskoristili za konacan obracun. Do 1248. i pada Sevilje, kršcani su dobili snagu i poceli nemilosrdno nasrtati na muslimanske ciljeve. Uveli su drasticne mjere da iskorijene svaki trag muslimanske kulture na španskom tlu. Od muslimana se tražilo da napuste svoju vjeru ili ih ceka smrt. Oni sretni su bili trajno progonjeni. U ljeto 1492. godine, kratko prije Kolumbovog historijskog atlantskog putovanja i otkrica Novog svijeta, posljednje muslimansko uporište u Španiji - Granada je pala. Godine 1499. kardinal Ksimenes je naredio da se u Granadi javno spali 80.000 arapskih knjiga, proglašavajuci arapski jezik kao jezik heretika i omražene rase."

Uprkos ovakvom stavu crkve obicni španski kršcani su zadržali tragove muslimanske kulture i još dugo ostali pod uticajem islamskog iskustva. Na stotine arapskih rijeci prešlo je u španski jezik. Hasta manana (do sutra) dolazi od arapske rijeci hatta. Vadi el Kebir, arapska fraza što znaci velika dolina, je temelj za Guadalquivir, ime najduže rijeke u Španiji. Muslimanske džamije sa malim izmjenama postale su crkve i katedrale. Još uvijek se mnogi tragovi Islama mogu naci u nekadašnjem kraljevstvu islamske kulture.